Jesienne spadki temperatur, wzmożona wilgoć, ograniczona wentylacja stajni oraz wszechobecny kurz z siana i ściółki to czynniki, które znacząco zwiększają ryzyko problemów z układem oddechowym u koni. Właśnie w tym okresie roku najczęściej obserwuje się zaostrzenie przewlekłych dolegliwości lub pojawienie się pierwszych objawów chorób takich jak RAO (Recurrent Airway Obstruction) i IAD (Inflammatory Airway Disease). Są to schorzenia dolnych dróg oddechowych, które ze względu na podobieństwa do ludzkiej astmy coraz częściej określa się wspólnym mianem końskiej astmy. To przewlekłe stany zapalne, w których ogromną rolę odgrywają alergeny środowiskowe, takie jak pył, pleśnie czy amoniak. Co istotne, schorzenia te mogą dotknąć zarówno konie rekreacyjne, jak i sportowe – niezależnie od wieku. Jak rozpoznać pierwsze objawy, czym różnią się RAO i IAD i jak skutecznie wspierać konie w sezonie jesienno-zimowym? O tym w dalszej części artykułu.

RAO u koni, IAD, COPD – co kryje się za nazwą końska astma?

Astma koni – zmiany w nazewnictwie chorób układu oddechowego

Dawniej stosowane określenie COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease – przewlekła obturacyjna choroba płuc) zostało z czasem zastąpione przez RAO (Recurrent Airway Obstruction) oraz IAD (Inflammatory Airway Disease). Oba schorzenia łącznie określa się dziś mianem końskiej astma. Choroba ta przypomina ludzką astmę alergiczną i wiąże się ze stanem zapalnym, nadreaktywnością i skurczem oskrzeli, a także z zalegającym śluzem.

Objawy końskiej astmy – kiedy właściciel powinien zareagować?

Najczęstsze objawy RAO u koni, których nie wolno lekceważyć

Pierwszym i najczęstszym objawem RAO u koni jest kaszel – szczególnie po rozpoczęciu treningu. Inne objawy to:

• duszność i wzmożony wysiłek oddechowy,
• "brzuszny" oddech, czyli wyraźne zaangażowanie brzucha w oddychanie,
• wydzielina z nosa, często przezroczysta,
• spadek kondycji.

Zapalna choroba dróg oddechowych – objawy u koni z IAD

IAD, czyli zapalna choroba dróg oddechowych, to schorzenie, które często przebiega w sposób utajony, zwłaszcza we wczesnym stadium. W przeciwieństwie do klasycznego RAO, objawy IAD bywają subtelne, a przez to łatwe do przeoczenia. Koń z IAD może sporadycznie pokasływać (zwłaszcza po rozpoczęciu pracy), a także wykazywać obniżoną wydolność fizyczną lub mniejszą chęć do współpracy pod siodłem. Niektóre konie stają się nerwowe, inne sprawiają wrażenie „do pchania” pod siodłem bądź szybciej się męczą. Wydzielina z nosa, jeśli się pojawia, jest zazwyczaj przezroczysta i skąpa, co dodatkowo utrudnia jednoznaczną diagnozę. Należy pamiętać, że IAD może dotyczyć zarówno młodych koni w treningu, jak i dorosłych, aktywnych sportowo wierzchowców. To właśnie ta niejednoznaczność i cichy przebieg sprawiają, że choroba często bywa wykrywana dopiero wtedy, gdy pogorszenie wyników sportowych staje się zauważalne. Dlatego tak istotne jest zachowanie czujności i reagowanie już na pierwsze, nawet drobne objawy ze strony układu oddechowego.

Diagnostyka RAO u koni – jak rozpoznać obturacyjne choroby płuc?

Standardowe procedury w diagnostyce końskiej astmy

Rozpoznanie choroby układu oddechowego koni wymaga:

• dokładnego wywiadu i badania klinicznego,
• badania endoskopowego dróg oddechowych,
• BAL (płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe),
• badań gazometrycznych, RTG lub USG płuc.

Badanie endoskopowe – jak wygląda i do czego służy?

Badanie endoskopowe układu oddechowego u konia, połączone z płukaniem oskrzelowo-pęcherzykowym (BAL – bronchoalveolar lavage), to jedna z najważniejszych metod diagnostycznych stosowanych przy podejrzeniu takich schorzeń jak RAO czy IAD. Dzięki niej możliwa jest zarówno dokładna ocena dróg oddechowych, jak i pobranie materiału do analizy cytologicznej i bakteriologicznej.

Przed przystąpieniem do zabiegu koń musi zostać odpowiednio przygotowany. Zaleca się, aby przez kilka godzin przed badaniem nie otrzymywał paszy ani siana, co ogranicza ryzyko zalegania cząstek pokarmu w gardle i krtani. Dodatkowo koń powinien przebywać w spokojnym otoczeniu, najlepiej w obecności znanego sobie opiekuna. Badanie można przeprowadzić na miejscu w stajni. W celu ograniczenia stresu i zapewnienia komfortu, lekarz weterynarii zwykle podaje środki uspokajające.

Samo badanie polega na delikatnym wprowadzeniu giętkiego endoskopu przez nozdrze konia. Następnie endoskop przesuwany jest przez gardło, krtań i tchawicę, aż do oskrzeli. W trakcie badania lekarz dokonuje oceny stanu błon śluzowych, obecności śluzu i wydzieliny w drogach oddechowych, ewentualnych zmian zapalnych oraz reaktywności ścian oskrzeli. Endoskopia pozwala również zaobserwować odruch kaszlowy i sprawdzić, czy koń wykazuje duszność lub skurcz oskrzeli podczas wprowadzania endoskopu do dróg oddechowych.

W przypadku podejrzenia przewlekłego lub nawracającego zapalenia dróg oddechowych badanie endoskopowe często łączy się z pobraniem próbki do badania cytologicznego metodą BAL. W tym celu za pomocą endoskopu podaje się do dróg oddechowych jałowy roztwór soli fizjologicznej. Roztwór ten wypłukuje komórki zapalne i śluz, po czym jest odsysany z powrotem do jałowego pojemnika. Uzyskana w ten sposób próbka trafia do laboratorium, gdzie poddaje się ją analizie mikroskopowej i – w razie potrzeby – także bakteriologicznej.

Dzięki BAL lekarz weterynarii może określić, czy w drogach oddechowych przeważają neutrofile (co sugeruje RAO), eozynofile (często obecne w IAD), czy też inne komórki, charakterystyczne dla infekcji bakteryjnej lub alergicznego zapalenia. To pozwala na dokładniejsze rozpoznanie choroby oraz indywidualne dobranie terapii.

Po zakończonym badaniu koń może przez kilka godzin pokasływać – jest to naturalna reakcja na podrażnienie oskrzeli i obecność pozostałości płynu. Zwierzę powinno odpoczywać w spokojnym otoczeniu, a jego stan powinien być monitorowany pod kątem duszności lub wypływu z nosa. W większości przypadków koń może wrócić do lekkiego treningu już na następny dzień, chyba że wyniki badań lub decyzja lekarza wskazują inaczej.

Endoskopia połączona z BAL stanowi obecnie złoty standard w diagnostyce chorób dolnych dróg oddechowych u koni. Pozwala nie tylko na ocenę stanu błon śluzowych, ale też na identyfikację zapalenia na poziomie komórkowym, co znacząco zwiększa szansę na skuteczne leczenie i kontrolę objawów końskiej astmy.

Leczenie farmakologiczne a naturalne wsparcie konia z RAO i IAD

Astma u koni – leczenie farmakologiczne i jego ograniczenia

Leczenie opiera się najczęściej o leki rozszerzające oskrzela oraz terapię sterydami (leczenie wziewne w formie nebulizacji lub doustne). Choć leki te przynoszą ulgę, długotrwałe użycie wiąże się z ryzykiem skutków ubocznych i obciążenia organizmu.

Czy końska astma jest uleczalna? Dlaczego warto działać kompleksowo?

Astma koni jest nieuleczalna. To schorzenie przewlekłe, ale przy odpowiednim podejściu można skutecznie ograniczyć nasilenie objawów choroby. Kluczowe dla utrzymania konia w komforcie jest łączenie farmakoterapii z profilaktyką, zmianą warunków w stajni oraz wsparciem żywieniowym. W przypadku koni cierpiących na RAO dobrym wyjściem może okazać się ograniczenie czasu spędzanego w stajni. Wydłużenie czasu przebywania konia na pastwisku czy wręcz chów wolnowybiegowy mogą okazać się zbawienne zwłaszcza u zwierząt, u których czynnikiem powodującym objawy choroby jest alergia na kurz czy pleśń.

Jak żywienie wspiera układ oddechowy konia z RAO?

Koń z RAO – co powinien jeść, a czego unikać?

W przypadku koni z RAO duże znaczenie ma jakość paszy. Należy:

• wybierać odpylone pasze i sieczki, dodatkowo u koni żywionych owsem warto zrezygnować z gniecenia,
• unikać zakurzonego siana – najlepiej sprawdzi się siano moczone lub parowane; alternatywą mogą być także trawokulki bądź dobrej jakości sianokiszonka,
• unikać ścielenia słomą,
• sięgać po mesze i pasze bogate w zioła.

Zioła w walce z obturacyjną chorobą płuc – naturalne wsparcie dla końskiego oddechu

Rośliny takie jak porost islandzki, tymianek, prawoślaz, dziewanna, lukrecja czy echinacea wspierają drogi oddechowe konia, działają przeciwzapalnie, łagodząco i wykrztuśnie.

Suplementem, który zawiera je wszystkie w formie wygodnego granulatu, jest Respiration. Preparat:

• wspiera układ oddechowy,
• ogranicza produkcję śluzu i stan zapalny,
• zawiera naturalne wyciągi roślinne, które pomagają w oczyszczaniu oskrzeli,
• może być stosowany codziennie.

Dobre praktyki w stajni – jak pomóc koniowi z astmą przetrwać jesień i zimę?

Czynniki środowiskowe nasilające objawy choroby płuc u koni

Głównym problemem w stajni jest kurz, amoniak, pleśnie oraz niewystarczająca wentylacja.  Źródłem alergenów są przede wszystkim słabej jakości pasze objętościowe i pyląca ściółka, a także brak odpowiedniej higieny oraz wentylacji w budynkach stajennych. Czynniki te prowadzą do podrażnień w obrębie dolnych dróg oddechowych, prowadząc do reakcji alergicznej i pogłębiając objawy astmy. U części zwierząt mogą też występować reakcje alergiczne na pyłki roślin (takich jak trawy czy drzewa).

Jak ograniczyć ekspozycję koni z RAO na czynniki drażniące?

• Zapewniać koniowi codzienny dostęp do świeżego powietrza i ruchu na padoku.
• Zamiatać tylko na mokro i pod nieobecność koni.
• Regularnie dezynfekować stajnię bezpiecznymi środkami, które ograniczą emisję oparów amoniaku.
• Regularnie sprzątać boksy, często wymieniać ściółkę i wybierać do ścielenia odpylone materiały (np. trociny).

Suplementacja oddechowa – skuteczna strategia w profilaktyce i leczeniu końskiej astmy

Kiedy sięgnąć po mieszanki paszowe uzupełniające dla koni z RAO?

Odpowiednio dobrany suplement warto stosować:

• przy pierwszych objawach choroby dróg oddechowych,
• profilaktycznie w sezonie jesienno-zimowym,
• u koni w stadium rekonwalescencji po zaostrzeniu objawów.

Podsumowanie – jak wspierać konia z RAO i innymi chorobami układu oddechowego zimą?

Koń z RAO wymaga kompleksowej opieki. Odpowiednia pasza, dobrze prowadzona stajnia, szybka diagnostyka i skuteczna suplementacja to elementy, które pozwalają skutecznie kontrolować chorobę. Końska astma nie musi oznaczać rezygnacji z aktywności. Sięgając po naturalne wsparcie, można znacznie poprawić komfort życia chorego konia i zapobiec dalszym powikłaniom.