W warunkach naturalnych konie są biologicznie przystosowane do ciągłego pobierania pokarmu w postaci paszy objętościowej. W praktyce stajennej mamy jednak do czynienia z przerwami w dostępie do siana, pasze treściwe bogate w skrobię, stres treningowy i transportowy. Są to warunki, które mogą prowadzić do wzrostu kwasowości treści żołądkowej i uszkodzenia błony śluzowej (zarówno części bezgruczołowej – ESGD, jak i gruczołowej – EGGD). Częstość występowania problemu wrzodów jest zdecydowanie wyższa w przypadku koni sportowych (niektóre źródła podają, że dotyczy to nawet 90% zwierząt użytkowanych w ten sposób). Jednak współczesne warunki utrzymania sprzyjają pojawieniu się tego schorzenia również u innych grup koni, w tym koni rekreacyjnych czy źrebiąt. Złotym standardem rozpoznania pozostaje gastroskopia, a podstawą leczenia farmakologicznego – omeprazol (inhibitor pompy protonowej).

Objawy i diagnostyka choroby wrzodowej żołądka u koni

Diagnozowanie zespołu wrzodów żołądka u koni (EGUS) obejmuje połączenie obserwacji objawów klinicznych i narzędzi diagnostycznych. Najbardziej wiarygodną metodą diagnozowania wrzodów żołądka jest gastroskopia, czyli badanie pozwalające na bezpośrednią ocenę błony śluzowej żołądka. Procedura ta wymaga sedacji i polega na wprowadzeniu endoskopu do żołądka w celu wykrycia owrzodzeń.

Objawy wrzodów żołądka u koni.

Konie z EGUS często wykazują szereg objawów klinicznych, które mogą wskazywać na występowanie wrzodów. Typowe objawy wrzodów żołądka obejmują spadek wydajności, zmiany w zachowaniu, takie jak nerwowość lub niechęć do pracy, utrata masy ciała i biegunki. Niektóre konie mogą wykazywać objawy kolki, szczególnie po jedzeniu. Trzeba pamiętać, że objawy te mogą być niespecyficzne i nie wszystkie konie z wrzodami będą wykazywać oczywiste objawy. Dlatego uważnie obserwuj swojego konia i w razie jakichkolwiek wątpliwości skontaktuj się z lekarzem weterynarii.

Jak sprawdzić, czy koń ma wrzody? Diagnostyka

Gastroskopia: Złoty standard w rozpoznaniu wrzodów

Badanie gastroskopowe pozostaje złotym standardem w diagnozowaniu EGUS. Procedura ta pozwala lekarzom weterynarii na bezpośrednią obserwację bezgruczołowej i gruczołowej części żołądka. Można w ten sposób udokumentować obecność, liczbę i nasilenie wrzodów (nadżerek), zapewniając jednoznaczną diagnozę. Pomimo swojej skuteczności, badanie to nie jest pozbawione minusów. Przeprowadzenie go wymaga specjalistycznego sprzętu i wiedzy, co może stanowić pewną trudność w rejonach, gdzie dostęp do specjalistycznej opieki weterynaryjnej jest ograniczony. Ta metoda diagnostyczna zapewnia jednak najdokładniejszą diagnozę, która ma kluczowe znaczenie dla skutecznego planowania leczenia.

Wrzody u koni. Leczenie

Po potwierdzeniu, że koń ma wrzody, należy niezwłocznie rozpocząć leczenie, aby złagodzić dyskomfort i zapobiec dalszym powikłaniom. Głównymi celami leczenia są zmniejszenie kwasowości żołądka, promowanie gojenia owrzodzonych obszarów i radzenie sobie z bólem.

Inhibitory pompy protonowej w leczeniu wrzodów żołądka

Podstawą leczenia EGUS jest stosowanie leków hamujących wydzielanie kwasu w żołądku konia. Inhibitory pompy protonowej (PPIs), takie jak omeprazol, są najczęściej stosowanymi lekami w leczeniu owrzodzenia żołądka. Wykazano, że hamuje wydzielanie soku żołądkowego przez 24 godziny u koni w dawce 4 mg / kg doustnie. Kilka badań wykazało od 70% do 90% wygojenia owrzodzeń błony śluzowej w części bezgruczołowej już po miesiącu leczenia. Omeprazol jest zwykle podawany doustnie i może być bardzo skuteczny, jeśli jest stosowany konsekwentnie. Różne formulacje (pasta/granulat) wykazują podobną skuteczność. Po zakończeniu terapii wskazana jest faza podtrzymująca i ścisłe stosowanie się do zasad prawidłowego żywienia oraz utrzymywania zwierząt, bo nawroty są częste przy gwałtownym odstawieniu.

Środki osłonowe – wsparcie leczenia wrzodów u koni

W celu ochrony błony śluzowej żołądka i wspomagania gojenia oprócz leków z grupy PPIs mogą być stosowane także inne leki. Na przykład sukralfat działa poprzez tworzenie bariery ochronnej na owrzodzonych obszarach, chroniąc je przed dalszym uszkodzeniem przez sok żołądkowy. Chociaż jest mało prawdopodobne, aby sukralfat był bardzo skuteczny sam w sobie, jest on powszechnie stosowany wraz z inhibitorami pompy protonowej. Badano również apolectol, czyli kompleks pektyny i lecytyny, zawarty w niektórych suplementach paszowych. Stwierdzono, że może on pełnić funkcję osłonową.

Analogi prostaglandyny E

Analogi prostaglandyny E, takie jak mizoprostol, były stosowane w leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy u ludzi i mają solidne podstawy do leczenia wrzodów części gruczołowej żołądka (w tym odźwiernika) u koni. Wykazano, że dawki 5mcg/kg podawane doustnie co 8 do 12h podnoszą pH żołądka u koni. W utrzymaniu wyższego pH żołądka mogą też pomóc produkty zobojętniające na bazie wapnia i magnezu. Jednak ze względu na stały charakter sekrecji kwasu solnego u koni jest mało prawdopodobne, aby były skuteczne jako jedyna terapia, chyba że są podawane co kilka godzin.

Opieka nad koniem wrzodowym. Rola profilaktyki w przypadku choroby wrzodowej u koni. Jak zapobiegać nawrotom?

Dla zapobiegania nawrotom wrzodów żołądka u koni kluczowe znaczenie mają odpowiednie praktyki z zakresu opieki. Praktyki te obejmują zmiany w sposobie utrzymania, żywieniu i ogólnych zabiegach pielęgnacyjnych, aby zminimalizować stres i wspierać zdrowie układu pokarmowego.

Redukcja stresu jako podstawa profilaktyki

Stres jest istotnym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju wrzodów żołądka u koni. Dlatego też minimalizowanie stresu poprzez zmiany środowiskowe i zmiany w opiece jest niezbędne. Ograniczenie czasu spędzanego w boksie i zapewnienie koniom wystarczającej ilości czasu na padokach, a także możliwości interakcji społecznych z innymi końmi i stałej rutyny może pomóc zmniejszyć poziom stresu. Zapewnienie nielimitowanego dostępu do paszy objętościowej może również złagodzić zachowania związane ze stresem i zmniejszyć ryzyko rozwoju wrzodów.

Trening

Ważne jest również odpowiednie planowanie treningów i ćwiczeń. Stopniowe zwiększanie obciążenia pracą, odpowiednie okresy rozgrzewki i występowania po pracy oraz unikanie nadmiernej aktywności mogą pomóc złagodzić stres związany z treningiem. Uwzględnienie w planie treningowym dni odpoczynku i upewnienie się, że konie nie są przepracowane, to jedne z ważniejszych aspektów zapobiegania wrzodom wywołanym stresem.

Jaka pasza dla koni z wrzodami? Żywienie koni z EGUS i rola odpowiedniej diety.

Sposób żywienia odgrywa istotną rolę zarówno w zapobieganiu, jak i leczeniu choroby wrzodowej u koni. Błędy żywieniowe są jednym z najczęstszych czynników wywołujących wrzody. Właściwe podejście do żywienia może pomóc w utrzymaniu bezpiecznego pH żołądka i zmniejszyć ryzyko powstawania wrzodów.

Dieta oparta na paszach objętościowych jako klucz do zapobiegania wrzodom

Dieta bogata w pasze objętościowe (przede wszystkim dobrej jakości siano) jest jednym z najskuteczniejszych sposobów na utrzymanie zdrowia żołądka u koni. Pasza objętościowa, taka jak siano lub pastwisko, stymuluje produkcję śliny, która działa jak naturalny bufor przeciwko kwasom żołądkowym. Oprócz zapewnienia stałego dostępu do wody, konie powinny mieć nielimitowanego dostępu do dobrej jakości pasz objętościowych. Pomaga utrzymać bardziej stabilne pH żołądka i zapobiega przedłużającym się okresom pustego żołądka, które mogą nasilać narażenie ścian żołądka na działanie kwasów i ryzyko wrzodów.

Pasze dla koni z chorobą wrzodową

Oprócz paszy objętościowej, niektóre pasze treściwe i suplementy także mogą mieć wpływ na zdrowie żołądka. Podawanie mniejszych, częstszych posiłków o stałych porach może pomóc w regulacji kwasowości żołądka. Pasza dla koni wrzodowych powinna cechować się niską zawartości skrobi. Z tego względu powszechnie stosuje się ograniczenie w żywieniu koni zbóż na rzecz musli i granulatów przeznaczonych specjalnie dla takich koni. Zmniejszenie udziału lub rezygnacja ze zbóż dotyczy nie tylko popularnego w pensjonatach owsa, ale też innych zbóż, takich jak jęczmień czy kukurydza. Dodatkowo zaleca się podawanie sieczek (np. sieczki z lucerny) do każdego posiłku treściwego. Ma ona niski poziom skrobi i cukru oraz wysoką zawartość wapnia i wykazuje działanie buforujące na żołądek. Podanie sieczki z lucerny jest też zalecane bezpośrednio przed pracą. Przydatne może się okazać wprowadzenie do diety niskoskrobiowego meszu. Suplementy przeznaczone dla koni cierpiących z powodu EGUS, takie jak te zawierające środki zobojętniające sok żołądkowy czy probiotyki i prebiotyki wspierające florę bakteryjną, mogą korzystnie wpływać na funkcjonowanie układ pokarmowy konia i wspomagać działanie leczenia farmakologicznego.

Suplementy dla koni wrzodowych. Co ma sens wg badań?

Kwas hialuronowy (HA)

W otwartym badaniu klinicznym, prowadzonym na koniach pozostających w treningu, 30-dniowa suplementacja doustna mieszaniną polisacharydów: kwasu hialuronowego i beta-glukanu doprowadziła do poprawy lub całkowitego wygojenia zmian u 90% koni. Właściciele zgłaszali także poprawę apetytu, masy ciała i zachowania. Badanie to sugeruje rolę HA w gojeniu EGUS. Nowsze doniesienia (2024/2025) potwierdzają rolę połączenia beta-glukanu z kwasem hialuronowym. Obserwowano poprawę wyników gastroskopii, choć nadal mówimy o wczesnych, niewielkich próbach, dlatego z pewnością warto śledzić najnowsze doniesienia naukowe na ten temat.

Kwas hialuronowy może być sensownym elementem wspierającym terapię (szczególnie u koni w intensywnym użytkowaniu sportowym). Nie zastąpi jednak przyczynowego leczenia wrzodów u koni (poprawa jakości żywienia i warunków środowiskowych). Korzystając z produktów na bazie kwasu hialuronowego wybieraj produkty z jasno deklarowaną dawką HA i monitoruj efekty w kontrolnych badaniach (gastroskopia).

Kompleks pektyna-lecytyna

Pektyny w kwaśnym środowisku przyjmują strukturę „żelu” adhezyjnego, a lecytyna wspiera barierę fosfolipidową – razem mogą tworzyć „film” chroniący nabłonek i sprzyjać gojeniu. W badaniach na koniach preparaty pektyna/lecytyna w połączeniu z antacidami zmniejszały nasilenie owrzodzeń i podnosiły pH treści żołądkowej po ok. 35 dniach.

Probiotyki oraz prebiotyki

Mogą wspierać mikrobiotę i komfort przewodu pokarmowego, ale miarodajnych danych o bezpośrednim gojeniu EGUS wciąż jest niewiele. Stosuj jako dodatek, nie zamiast leczenia.

Antacida (węglan wapnia, tlenek magnezu, wodorowęglan sodu)

Dają krótkotrwały efekt zobojętniający, przydatny okołotreningowo, ale z racji stałego wydzielania HCl u koni nie zastąpią terapii podstawowej.

Olej w diecie konia z wrzodami

Badania naukowe dotyczące stosowania olejów w diecie koni z wrzodami żołądka nie są jednoznaczne, ale wskazują na kilka obiecujących aspektów. Stwierdzono, że oleje, szczególnie te bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, takie jak olej lniany czy konopny, mają właściwości przeciwzapalne, które mogą być korzystne dla koni z wrzodami. Dodatek do paszy tych olejów może pomóc zmniejszyć stan zapalny w obrębie błony śluzowej żołądka. Wiążąc wolne kwasy tłuszczowe w soku żołądkowym, mogą wspomagać neutralizację kwaśnego środowiska żołądka i potencjalnie łagodzić nasilenie wrzodów. Nie wszystkie oleje są jednak równie skuteczne – te o niższej zawartości kwasów omega-3 się nie sprawdzą.

Podsumowanie

Należy pamiętać, że skuteczne leczenie wrzodów to układanka składająca się z wielu puzzli. Pominięcie któregoś z elementów może spowodować, że podjęta terapia będzie nie tylko kosztowna, ale również kompletnie nieefektywna. Właściwe żywienie, które zapewni równowagę wysokiej jakości paszy i odpowiednich suplementów, wraz z odpowiednimi praktykami zarządzania, to klucz nie tylko do wyleczenia EGUS, ale też do profilaktyki wrzodów u koni.